دو نوع طرز تفکر داریم:
1- طرز تفکر همگرا
2- طرز تفکر واگرا (انشعاب پذیر)
1- طرز تفکر همگرا : این نوع طرز تفکر مانند جواب دادن به سوال چند جوابیست (هرچند در زندگی واقعی اغلب فقط دو انتخاب وجود دارد) تصور کنید که یک سوال چند گزینه ای دارید و شما جواب درست را از بین چند گزینه انتخاب می کنید.
زمانیکه خود را در مقابل دو انتخاب می گذاریم در حال تفکر همگرا هستیم، به طور مثال فرض کنید بیمار شده اید و در مورد واکنش دوستان فقط به دو احتمال فکر می کنید: دوستانی که به دیدن شما می آیند پس به شما توجه می کنند و دوستانی که به دیدن شما نمی آیند پس به شما توجه نمی کنند. مثال دیگر، فرض کنید برای شغل آینده خود فقط دو انتخاب را در نظر می گیرید: یا مدرس حقوق در دانشگاه می شوید یا هیچ شغل دیگری را نمی خواهید.
این نوع طرز تفکر ابزار شناختی مهمی در مسائل علمی و ریاضی محسوب می شود، مسلم است که احمقانه است که وقتی 2+2 می شود 4 ، ما به احتمالات دیگر هم بیندیشیم.
ولی در زندگی، داشتن این نوع طرز تفکر، زندگی و نگرش محدودی را ایجاد می کند فرض کنید به خودتان بگویید یا ورزش ایروبیک یا هیچی! با این نوع طرز فکر اگر به شما بگویند به دلیلی نمی توانید این ورزش را انجام دهید شما گزینه بعدی یعنی هیچی را باید انتخاب کنید و هیچ ورزشی نکنید. یا فرض کنید راجع به شغل دو دیدگاه داشته باشید یا خوب است یا افتضاح ؛ اگر همین دو دیدگاه را داشته باشید و شغل تان خوب نباشد پس افتضاح است و با این دیدگاه دیگر از شغل تان لذت نمی برید.
1- طرز تفکر واگرا: در مقایسه با تفکر همگرا، این نوع تفکر در جهات مختلفی گسترده می شود به عبارت دیگر کسی که به این گونه تفکر می کند ذهن خود را در همه جهات باز می گذارد. در این نوع تفکر، احتمالات در زندگی باز هستند و با داشتن این نوع تفکر، ما به سمت احتمالاتی که در وهله اول دیده نمی شوند هدایت می شویم.
یک متفکر واگرا به دنبال گزینه های مختلفی است بنابراین به جای انتخاب فقط دو گزینه به دنبال احتمالات دیگر نیز می گردد. به طور مثال فرض کنید پروژه ای را در زمینه کاری و تخصص خود آغاز کرده اید با توجه به مهارت خود، پیش بینی کرده اید که این پروژه در یک ماه بعد تمام شود و به همکاران خود این زمان را اعلام می کنید. ولی در حین انجام کار متوجه مسائلی می شوید که خارج از پیش بینی های شما بوده و پروژه شما متوقف می شود. اگر اهل تفکر همگرا باشید یک گزینه دیگر دارید قطع انجام پروژه و فراموشی کامل آن. ولی اگر اهل تفکر واگرا باشید بعد از ایجاد مشکلات به احتمالات دیگر نیز فکر می کنید و به دنبال راه چاره می گردید و تسلیم نمی شوید. درواقع می توان گفت مسئولیت کامل کار خود را به عهده می گیرید و تلاش می کنید و تا اخذ نتیجه پیش می روید.
مثالی که برای تفکر همگرا در مورد بیماری و عیادت دوستان زده شد را به خاطر دارید بیایید آنرا در قالب تفکر واگرا قرار دهیم: زمانیکه ذهن خود را بر روی احتمالات دیگر باز کنیم متوجه می شویم دوستانی که فکر می کردیم چون به عیادت ما نیامدند پس به ما توجه نمی کنند، هنوز هم به ما توجه دارند. مثلا یکی از آنها به دلیل تجربه ناخوشایندی که از این بیماری داشته نتوانسته است به دیدن ما بیاید یا دوستی دیگر بدون اینکه اطلاع دهد خودش در بستر بیماری بوده است.
حالا ببینید جزء کدامیک از این دو نوع تفکر هستید. اگر متفکر همگرا هستید پس انتخابات محدودی در زندگی دارید. ولی چنانچه می خواهید از این نوع تفکر دست بردارید و واگرایانه فکر کنید می توانید تمرین زیر را انجام دهید:
هر وقت در شرایط تفکر این و آن قرار گرفتید از خودتان بپرسید آیا مطمئن هستم؟ با این ترفند دیگر به راحتی دیگران را قضاوت نمی کنید و همیشه احتمالات دیگر را هم در نظر می گیرید. ذهن خود را باز کنید و ببینید شما را به کجاها می برد.